១.១. ប្រតិកម្មរហ័ស
ប្រតិកម្មរហ័ស គឺជាប្រតិកម្មដែលប្រព្រឹត្តទៅក្នុងរយៈពេលដ៏ខ្លីមួយ។
ឧទាហរណ៍ៈ
-
`Ag (aq) + CI (aq) →AgCl(s)`
-
`Cu^2+(aq) + OH (aq)→ Cu(OH)(s)`
គីមីវិទ្យា
ជំពូក ១ ស៊ីនេទិចគីមី
មេរៀនទី១ លឿនប្រតិកម្មគីមី
ស៊ីនេទិចគីមីគឺជាការសិក្សាអំពីបម្រែបម្រួលល្បឿនប្រតិកម្ម។
១. កត្តាពេលក្នុងប្រតិកម្មគីមី
១.២. ប្រតិកម្មយឺត
ប្រតិកម្មយឺត គឺជាប្រតិកម្មដែលប្រព្រឹត្តទៅច្រើនវិនាទី នាទី ឬច្រើនម៉ោង។
ឧទាហរណ៍ៈ ឌីស្មូតកម្មអ៊ីយ៉ុងត្យូស៊ុលផាត `S_2O_3^2` ក្នុងមជ្ឈដ្ឋានអាស៊ីត ឲ្យផលជា `S`និង `SO_2` ។
ជាទូទៅប្រតិកម្មយឺតជាកម្មវត្ថុក្នុងការសិក្សាស៊ីនេទិច
១.៣. ប្រតិកម្មយឺតបំផុត
ប្រតិកម្មយឺតបំផុតគឺជាប្រតិកម្មដែលប្រព្រឹត្តទៅច្រើនថ្ងៃ ច្រើនខែ ឬច្រើនឆ្នាំ។
ឧទាហរណ៍៖ ប្រតិកម្មបំបែកទឹកអុកស៊ីសែន `H_2O_2`
២. ល្បឿនប្រតិកម្មគីមី
២.១. ល្បឿនកំណអង្គធាតុកកើត
ក. សិក្សាពិសោធន៍
គេលាយសូលុយស្យុង `H_2O_2` ជាមួយសូលុយស្យុង `KI` គេឃើញសូលុយស្យុងប្រែជា ព៌ណក្រហមត្នោតដោយសារកកើត `I_2` ។
យើងបានរូបមន្ត៖
និយមន័យ : ល្បឿនមធ្យមនៃកំណ `I_2` នៅចន្លោះពេល t1 ទៅ t2 គឺជាផលធៀបរវាងបម្រែបម្រួលកំហាប់ `I_2` ជាមួយបម្រែបម្រួលរយៈពេល t ។
ខ. លឿបមធ្យាយកំណ `I_2`
និយមន័យ : ល្បឿនមធ្យនៃកំលា `I_2` នៅចន្លោះពេលT1 ទៅT2គឺជាផលធៀបរវាងបម្រែបម្រួលកំហាប់T2 ជាមួយបម្រែបម្រួល រយៈពេលT យើងបានរូបមន្ត៖` V_m=frac{[I_2]_2-[I_2]_1}(t_2-t_1)=frac{Delta[I_2]}(Delta t)`
បកស្រាយតាមក្រោប ល្បឿនមធ្យមនែកំណ T2 នៅចន្លោះពេលT1ទៅt2មានតម្លែស្មើនឺងមេគុណប្រាប់ទិសនៃបន្ទាប់កាត់`M_1`,និង `M_2`
បកស្រាយតាមក្រាប៖ ល្បឿនមធ្យមនៃកំណ `I_2`នៅចន្លោះពេល t1ទៅ t2 មានតម្លៃស្មើនឹង មេគុណប្រាប់ទិសនៃបន្ទាប់កាត់ `M_1`,និង `M_2` គេលាយសូយស្យុង `H_2O_2` ជាមួយសូសុយស្យុង គេឃើញៃូសុយស្យុង ប្រែងជាព៏ណក្រហមត្នោត ដោយ សារករាកើត។
យើងបានរូបមន្ត៖ `V_m=frac{[HM_2]}([HM_1])=frac{[DeltaI_2]}(Delta t)V_m=frac{|HM_2|}(|HM_1|)=frac{Delta[I_2]}(Delta t)`
គ. ល្បឿនខណៈកំណ I2
និយមន័យ៖ ល្បឿនខណៈនៃកំណ `I_2` នៅខណៈពេល `t` គឺជាលីមីត នៃល្បឿនមធ្យម កាលណាបម្រែបម្រួលរយៈពេលខិតទៅរកសូន្យ។
រូបមន្ត `V_t=lim frac{[I_2]}(I_2 - I_1) = V_(Delta t → 0) frac{Delta[I_2]}(Delta t)`ឬ `V_t =( frac{d[I_2]}(Delta t))t`
បំណកស្រាយតាមក្រាប ៖ ល្បឿនខណៈ នៃកំណ មានតម្លៃស្មើនឹងមេគុណប្រាប់ទិស នៃបន្ទាត់ប៉ះខ្សែកោងត្រង់ចំណុច `M` និងអាប់ស៊ីស `t` ។ `V_t = frac{[HI_2]}([HI_2]) = frac{Delta[T_2]}(Delta t) `
២.២. ល្បឿនបំបាត់អង្គធាតុប្រតិករ
ក. ល្បឿនមធ្យមបំបាត់ ` H_2O_2 `
និយមន័យ៖ ល្បឿនមធ្យមបំបាត់ H2O2នៅចន្លោះពេល `t_1` ទៅ `t_2` គឺជាផលធៀបរវាងបម្រែបម្រួល កំហាប់ `H_2O_2`ជាមួយនឹងបម្រែបម្រួលរយៈពេល t
យើងបានរូបមន្ត `V_m=frac{[H_2O_2]_2- [H_2O_2]_1}(t_2- t_1) =frac{Delta[H_2O_2]}(Delta t) `
ខ. ល្បឿនខណៈបំបាត់ H2O2
និយមន័យ៖ ល្បឿនខណៈបំបាត់ `H_2O_2` នៅ ខណៈពេល `t` គឺជាលីមីតនៃល្បឿនមធ្យមកាលណាបម្រែបម្រួលរយៈពេលខិតទៅរកសូន្យ។
យើងបានរូបមន្ត ៖ `V_t=lim_(Delta t to 0) - frac{[H_2O_2]_2- [H_2O_2]_1}(t_2- t_1) lim_(Delta t to 0 )- frac{Delta[H_2O_2]}(Delta t)` ឬ `V_t =( frac{d[H_2O_2]_2}dt)t`
ជាទូទៅ៖ កំហាប់គិតជា `mol.L^(-1)` រយៈពេលគិតជា `min` ឬ `s` និងល្បឿនគិតជា `mol.L^(-1)min^(-1)` ឬ `mol.L^(-1)S^(-1)` ។
៣. ការទូទៅ និង និយមន័យ
៣.១. ការវិវត្តន៍កំហាប់អង្គធាតុប្រតិករ `(R)` និង កំហាប់អង្គធាតុកកើត `(P)`
-
កំហាប់អង្គធាតុប្រតិករថយចុះជាអនុគមន៍ទៅនឹងរយៈពេល ហើយនៅពេលអានន្ត កំហាប់អង្គធាតុប្រតិករវិវត្តទៅរកកំហាប់អានន្តដែរ `[R]_infty `។
-
កំហាប់អង្គធាតុកកើតកើនឡើងជាអនុគមន៍ទៅនឹងកំណើនរយៈពេល ហើយនៅពេល អានន្ត កំហាប់អង្គធាតុកកើតវិវត្តទៅរកកំហាប់អានន្តដែរ `[P]_infty `។
-
ពេលពាក់កណ្តាលប្រតិកម្ម `frac{t_1}2` គឺជាពេលដែលត្រូវនឹងកំហាប់ផលិតផល កកើតបានពាក់ កណ្តាល ឬ កំហាប់អង្គធាតុប្រតិករអស់ពាក់កណ្តាល។
-
កំហាប់ផលិតផលកកើតបានពាក់កណ្តាល `[P]t½ = frac{[P]_infty}2`
-
កំហាប់អង្គធាតុប្រតិករនៅសល់ពាក់កណ្តាល
`[R]_(tfrac{1}2) = frac{[P]_0 -[R]_infty}2`
ជាទូទៅ៖ ក្នុងពេលប្រតិកម្ម កំហាប់អង្គធាតុប្រតិករថយចុះ ឯកំហាប់អង្គធាតុកកើតកើនឡើង។
៣.២. ការវិវត្តន៍លឿនបំបាត់អង្គធាតុប្រតិករ `(R)` និងលឿនកំណអង្គធាតុកកើត `(P)`
-
ល្បឿនបំបាត់អង្គធាតុប្រតិករថយចុះ ជាអនុគមន៍ទៅនឹងកំណើនរយៈពេល ហើយខ្សែ កោង
`[R] = f(t)`ខិតជិតអាស៊ីមតូតដេក `[R]_infty ` ។
-
ល្បឿនកំណអង្គធាតុកកើតថយចុះ ជាអនុគមន៍ ទៅនឹងកំណើនរយៈពេល ហើយនៅ ពេលអានន្តខ្សែកោង `[P] = f(t)` ខិតជិតអាស៊ីមតូតដេក`[P]_infty ` ។
មេរៀនទី២ កត្តាជះឥទ្ធិពលលើល្បឿនប្រតិកម្ម
១. កត្តាទំហំភាគល្អិត
ពិសោធន៍៖គេដាក់ដុំ `CaCO_3` ទំហំធំល្មមចំនួន 20g, ដុំ `CaCO_3` តូចៗ20g និងម្សៅ `CaCO_3` 20g ទៅក្នុងសូលុយស្យុង `HCl` ក្នុងកែវបីផ្សេងគ្នាតាមរៀង ដែលកែវនីមួយៗមានកំហាប់ 1 M មាឌ 200 mL ។
សង្កេត៖ ប្រតិកម្មដោយប្រើម្សៅ `CaCO_3` ជាមួយ `HCl` លឿនជាងប្រើដុំតូចៗ និងលឿនជាដុំធំ តាមរៀង។ សន្និដ្ឋាន៖ ល្បឿនប្រិតកម្មអាស្រ័យលើទំហំភាគល្អិត។ ទំហំភាគល្អិតនៃអង្គធាតុប្រតិករ កាន់ តែតូច ល្បឿនប្រតិកម្មកាន់តែលឿន។ បកស្រាយ៖ កាលណាទំហំភាគល្អិតកាន់តែតូច នាំឲ្យមានការទង្គិចប្រសិទ្ធ រវាងអង្គធាតុប្រតិករ កាន់តែច្រើន ជាហេតុធ្វើឲ្យល្បឿនប្រតិកម្មកាន់តែលឿន។
សន្និដ្ឋាន៖ ល្បឿនប្រិតកម្មអាស្រ័យលើទំហំភាគល្អិត។ ទំហំភាគល្អិតនៃអង្គធាតុប្រតិករ កាន់ តែតូច ល្បឿនប្រតិកម្មកាន់តែលឿន។
បកស្រាយ៖ កាលណាទំហំភាគល្អិតកាន់តែតូច នាំឲ្យមានការទង្គិចប្រសិទ្ធ រវាងអង្គធាតុប្រតិករ កាន់តែច្រើន ជាហេតុធ្វើឲ្យល្បឿនប្រតិកម្មកាន់តែលឿន។
២. កត្តាកំហាប់អង្គធាតុបតិករ
ពិសោធន៍៖ រៀបចំកែវបីដាក់សូលុយស្យុង `KI` ដែលមានកំហាប់ខុសៗគ្នា ដោយមានបន្ថែម សូលុយស្យុង `H_2O_3` បន្តិច។ បន្ទាប់មកចាក់ `H_2SO_4` ក្នុងបរិមាណស្មើគ្នា កំហាប់ស្មើគ្ន ចូលក្នុងកែវទាំងបីក្នុងពេលតែមួយ។
សមីការ៖ `H_2O_3+ 2I^- + 2H^+ → ] + 2H_2O`
សង្កេត៖ កែវដែលមានកំហាប់ `KI` ខាប់ខ្លាំង ( `I^-`ច្រើន ) នោះការឡើងពណ៌ក្រហមត្នោតនៃ `I^2`លឿនជាង កែវដែលមានកំហាប់ `KI` រាវ ឬ `I^-` តិច។
សន្និដ្ឋាន៖ ល្បឿនកំណអង្គធាតុកកើត ឬល្បឿនបំបាត់អង្គធាតុប្រតិករ កើនកាលណា កំហាប់អង្គធាតុប្រតិករកើនឡើង។
បំណកស្រាយ៖ កំហាប់អង្គធាតុប្រតិករកើន នាំឲ្យមានទង្គិចប្រសិទ្ធច្រើន ដូចនេះល្បឿនបំបាត់ ឬល្បឿនកំណក៏កើនឡើងដែរ។
៣. កត្តាសម្ពាធ
សម្ពាធមានឥទ្ធិពលតទៅលើប្រព័ន្ធប្រតិកម្មដែលមានភាពរូបជាឧស្ម័នតែប៉ុណ្ណោះ។ កាលណាសម្ពាធកើនឡើង នាំឲ្យចំនួនទង្គិចប្រសិទ្ធកើនឡើងដែរនោះល្បឿនប្រតិកម្មកើនឡើង។
ឧទា. ទង្វើអាម៉ូញាក់តាមលំនាំហេប៊ើត្រូវការសីតុណ្ហភាព និងសម្ពាធខ្ពស់ចំពោះមុខកាតាលីករដែក។
សន្និដ្ឋាន៖ កាលណាសម្ពាធកើន នាំឲ្យការកកើតអាម៉ូញាក់ក៏កើនដែរ។
បំណកស្រាយ៖ កាលណាសម្ពាធកើន នាំឲ្យម៉ូលេគុលឧស្ម័ននៅកៀកគ្នា ជាហេតុធ្វើឲ្យមានទង្គិច ប្រសិទ្ធកើនឡើង។ ដូចនេះល្បឿនកំណអង្គធាតុកកើត កើនឡើង។
៤. កត្តាសីតុណ្ហភាព
ពិសោធន៍៖ បំពង់សាកពីរ `A` និង `B` ដាក់សូលុយស្យុង `I^-` ប្រហែល `½` នៃបំពង់សាកដោយមាន លាយសូលុយស្យុង `H_2SO_4`បន្តិច។ បន្ទាប់មក យកបំពង់សាក `A` ដាក់ត្រាំក្នុង និងបំពង់សាក `B` ត្រាំក្នុងទឹកក្តៅ។ ចាក់សូលុយស្យុង `H_2SO_4` ប្រហែល `½ O` ដែរ ទៅក្នុង បំពង់ សាកទាំងពីរខាងលើក្នុងពេលដំណាលគ្នា។
សង្កេត៖ ចូរកំណត់កម្លាំងអន្តរម៉ូលេគុលនិងសម្ព័ន្ធអុីដ្រូសែ នៃគូក្នុងសមាសធាតុខាងក្រោម៖
បកស្រាយ៖ នៅពេលសីតុណ្ហភាពកើន ភាគល្អិត (ម៉ូលេគុល អាតូម ឬ អុីយ៉ុង) ធ្វើចលនាកាន់ តែលឿន នាំឲ្យមានទង្គិចប្រសិទ្ធកាន់តែច្រើន។ដូចនេះ ល្បឿននៃប្រតិកម្មកាន់តែលឿនដែរ។
៥. កត្តាកាតាលីករ
៥.១. កាតាលីករ
ពិសោធន៍៖ គេមានបំពង់សាកពីរ `A` និង `B` ដែលមានដាក់ `H_2O_3` ប្រហែល 1 នៃបំពង់សាកនោះ។ គេពុំឃើញមានបាតុភូតអ្វីកើតឡើងទេ។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើគេបន្ថែមបរិមាណបន្តិចនៃ `MnO_2`ចូលក្នុង បំពង់សាក` A` ។
សង្កេត ៖ វត្តមាន `MnO2` ក្នុងបំពង់សាក `A` គេឃើញមានពពុះឧស្ម័នកើតឡើង
និងអាចធ្វើឲ្យរងើកភ្លើងធូបឆេះច្រាល។
គ្មានវត្តមាន `MnO_2` ក្នុងបំពង់សាក `B` គេគ្មានឃើញបាតុភូតអ្វីកើតឡើង។
សន្និដ្ឋាន ៖ `MnO_2` ជាកាតាលីករ។ ដូចនេះកាតាលីករ គឺជាសារធាតុដែលធ្វើឱ្យប្រតិកម្មកើត ឡើងកាន់តែលឿន។
បកស្រាយ៖ វត្តមាន `MnO_2` ក្នុង `H_2O_2` (បំពង់សាក`A`) បានជួយបំបែកជាឧស្ម័នអុកស៊ីសែន និងទឹក ដោយ `H_2O_3` រក្សាបរិមាណនៅដដែល។
* កាតាលីករ គឺជាសារធាតុដែលជួយពន្លឿនល្បឿនប្រតិកម្មគីមីកើតឯង ហើយវាកើតឡើង វិញដោយគ្មានបាត់បង់លក្ខណៈគីមីនៅពេលប្រតិកម្មចប់។
៥.២. កាតាលីស
កាតាលីស គឺជាអំពីនៃកាតាលីករទៅលើប្រតិកម្មគីមី។
គេចែកកាតាលីសជាបីប្រភេទ៖
-
កាតាលីសអូម៉ូសែន ៖ គឺជាកាតាលីសដែលកាតាលីករ និងអង្គធាតុប្រតិករមានផាសដូចគ្នា។
ឧទា `H_2O_3(ag) →^(fe^(2+(ag))) H_2O (l)+ ½O_2( g) `
អង្គធាតុប្រតិករជាសូលុយស្យុង ឯកាតាលីករក៏ជាសូលុយស្យុងដែរ។
-
កាតាលីសអេតរ៉ូសែន ៖ ជាកាតាលីសដែលកាតាលីករនិងអង្គធាតុប្រតិករមានផាសខុសគ្នា។
ឧទា `H_2O_3(ag) →^(MnO_2 (g)) H_2O (l)+ ½O_2( g) `
អង្គធាតុប្រតិករជាសូលុយស្យុង ឯកាតាលីករក៏ជាអង្គធាតុរឹង។
- កាតាលីសអង់ស៊ីម ៖ ជាកាតាលីសដែលកាតាលីករជាអង់ស៊ីម(ដូចជាប្រូតេអ៊ីនដែលបង្កឡើងពីភាវរស់)។
អង់ស៊ីមក្នុងថ្លើម
ឧទ. `H_2O_2(aq) → H_2O(l) + 1⁄2 O2(g)`
៥.៣. លក្ខណៈកាតាលីករ
នាទីលើស៊ីនេទិច
កាតាលីករអាចបង្កើនល្បឿនតែទៅលើប្រតិកម្មទាំងឡាយណាដែលប្រព្រឹត្តទៅតាមទែម៉ូឌីណាមិចប៉ុណ្ណោះ។ ចំពោះប្រតិកម្មដែលមានភាពរាំងខ្ទប់ស៊ីនេទិច គ្មានកាតាលីករណាអាចធ្វើ ឲ្យប្រតិកម្មប្រព្រឹត្តទៅបានទេ។
ឧទា. `Cu(s) + HCl(aq) →` គ្មានប្រតិកម្មកើតឡើងទេ
បាតុភូតវិសេសភាព
កាលណាកាតាលីករមួយមានសកម្មភាពលើប្រតិកម្មគីមីមួយច្បាស់លាស់គេនិយាយថា កាតាលីករមានវិសេសភាពចំពោះប្រតិកម្មនោះ។
ឧទា. ដេស៊ីដ្រូសែនកម្មអេតាណុល
`CH_2CH_2OH ( ag ) to^(Cu) CH_3OH ( ag ) + H_2 ( g )`
`CH_2CH_2OH ( ag )to^(Al_2O_3( 400^oC )) CH_2=CH_2+H_2 O ( g )`
កាតាលីករ ជាទូទៅគេប្រើក្នុងបរិមាណតិច
ឧទា. ប្រតិកម្មផលិតអាម៉ូញាក់ដោយសំឡីដែក។ គេអាចប្រើសំឡីដែកក្នុងបរិមាណតិច ធៀបនឹងបរិមាណអង្គធាតុប្រតិករ និងប្រើក្នុងរយៈពេលយូរអង្វែងមិនងាយដូរ។
កាតាលីករចូលរួមប្រតិកម្ម
ឧទា. ប្រតិកម្មឌីស្មូតកម្ម H2O2 ដោយប្រើ កាតាលីករ Fe2+។
* ដូចនេះអុីយ៉ុង `Fe+` ចូលរួមប្រតិកម្ម តែក្រោយប្រតិកម្មចប់ វាកកើតឡើងវិញដដែល។
៥.៤. ស្វ័យកាតាលីស
និយមន័យ៖ ស្វ័យកាតាលីសគឺជាកាតាលីសដែលអង្គធាតុកកើតមាននាទីជាកាលីករក្នុងប្រតិកម្ម។
ឧទា. រេដុកម្មអីយ៉ុងពែម៉ង់កាណាត `MnO_4^-`ដោយអាស៊ីតអុកសាលិច `H_2C_2O_4`
ម៉ឺយ៉ុង `Mn2^+ `មានតួនាទីជាកាតាលីករក្នុងប្រតិកម្មខាងលើ។
៥.៤. ផលប្រយោជន៍នៃកាតាលីករចំពោះឧស្សាហកម្ម
កាតាលីសមានសារៈសំខាន់យ៉ាងខ្លាំងចំពោះឧស្សាហកម្មគីមី
-
ចំណេញពេលវេលា ថវិកា
-
បង្កើនផលិតផល និង
-
សម្រាំងផលិតផល
ជំពូកទី២ សមាសធាតុក្នុងសូលុយស្យុងទឹក និងកម្លាំងអន្តរម៉ូលេគុល
មេរៀនទី១ សមាសធាតុក្នុងសូលុយស្យុងទឹក
១. ការបំបែកអីយ៉ុងក្នុងទឹក
សមាសធាតុភាគច្រើនរលាយក្នុងទឹកបំបែកជាអីយ៉ុង ។
ឧទា.
-
`NaClS to ^ (H_2O) Na^+(ag) +Cl^- + (ag)`
-
`Ca(2NO_3)_2 (s) to ^(H_2O) Ca^(2+) (ag) + 2NO^(3-) (ag) `
-
`HCl (g) + H_2O (l) to H_2O^(+) (ag) + Cl^(-)ag `<< /p>/li>
១.១. ប្រតិកម្មបង្កើតកករ
សមាសធាតុអ៊ីយ៉ុងមួយចំនួនមិនរលាយក្នុងទឹកទេ។
សមាសធាតុរលាយឬមិនរលាយក្នុងទឹកមានបង្ហាញក្នុងតារាងធាតុរលាយ ។
ឧទា.
` AgNO_3(aq) + NaCl (aq) → AgCl (s) + NaNO_3 (aq) `
`2NaOH(aq) + CuSO_4(aq) → Cu(OH)_2(s) + Na_2SO_4(aq)`
១.២. សមីការអីយ៉ុងសម្រួល
សមីការអ៊ីយ៉ុងសម្រួលជាសមីការដែលសរសេរតែប្រភេទគីមីទាំងឡាយណា ដែលរងនូវបម្រែបម្រួលគីមីក្នុងលំនាំប្រតិកម្ម។
ឧទា.
`AgNO_3(aq) + NaCl (aq) → AgCl(s) + NaCl (aq)` (សមីការម៉ូលេគុល)
`Ag^+(aq) + NSO_3^- (aq) + Na^+(aq) + Cl^+ (aq) → AgCl (s) + NA^+(aq) + CI^- (aq)`
២. អុីយ៉ុងកម្ម
អីយ៉ុងកម្ម ជាលំនាំបំបែកជាអ៊ីយ៉ុងនៃសារធាតុរលាយដោយអំពើនៃសារធាតុរំលាយ។ កាលណា សមាសធាតុអ៊ីយ៉ុងរលាយ អីយ៉ុងត្រូវបានផ្ដាច់ចេញពីគ្នា ហើយត្រូវហ៊ុំព័ទ្ធដោយ ម៉ូលេគុលសារធាតុរំលាយ(ឧទា. ទឹក) ។
ឧទា.
-
`NaCl (s) → Na (aq) + CI^- (aq)`
-
`HCI (g) + H_2O(l) H_3O^+ + (aq) + CI^- (aq)`
៣. អីយ៉ុងអីញ៉ូម `( H_3O^+ )`
ទឹកចាប់យកអុីយ៉ុង`H^+`(ប្រូតុង( ពីអាស៊ីត បង្កើតបានជាអ៊ីយ៉ុងអ៊ីដ្រូញ៉ូម `( H_3O^+ )`))។
`Ba(OH)_2(S) to^(H_2O) H^+ (ag) + Cl^- (ag)` (l)
`H^+ (ag) + H_2O (l) to H_2O^+ (ag)` (2)
ជាសរុប `HCl (g) + H_2O(l) to H_3O^+(ag)+Cl^- (ag)`
៤. អេឡិចត្រូលីតខ្លាំង និងអេឡិចត្រូលីតខ្សោយ
-
សារធាតុឲ្យផលជាអុីយ៉ុងនិងចម្លងចរន្តអគ្គិសនីក្នុងសូលុយស្យុងទឹក ជាអេឡិចត្រូលីត។
-
សារធាតុមិនឲ្យផលជាអុីយ៉ុង និងមិនចម្លងចរន្តអគ្គិសនី
-
ក្នុងសូលុយស្យុងទឹក មិនមែនជាអេឡិចត្រូលីតទេ ។
អេឡិចត្រូលីតខ្លាំងជាសារធាតុទាំងឡាយណាដែលបំបែកជាអ៊ីយ៉ុងទាំងស្រុងក្នុងទឹក។
ឧទា. បាសខ្លាំង អាស៊ីតខ្លាំង អំបិលរលាយសព្វក្នុងទឹក
-
`Ba(OH)_2 (s) to^(H_2) Ba^(2+) + 2OH^(-) (ag)`
-
`HCl(g) + H_2O^(+) (ag) + Cl^- (ag)`
-
`NaCl(s) to^(H_2O) Na^+(ag) + Cl^- (ag)`
អេឡិចត្រូលីតខ្សោយ ជាសារធាតុទាំងឡាយណាដែលបំបែកជាអុីយ៉ុងដោយផ្នែកក្នុងទឹក។
ឧទា. បាសខ្សោយ អាស៊ីតខ្សោយ14
-
`NH_3 (ag) + H_2O(l) to NH_4^+ + OH^- (ag)`
-
`CH_3COOH(ag) + H_2O(l) to H2O^+ (ag) + CH_3COO^- (ag)`
មេរៀនទី២ កម្លាំងអន្តរម៉ូលេគុល
១. ការប្រៀបធៀបសមាសធាតុអ្វីយ៉ុង និងសមាសធាតុកូវ៉ឡង់
| សមាសធាតុអ៊ីយ៉ុង | សមាសធាតុកូវ៉ឡង់ |
|---|---|
|
|
២. អីយ៉ុងមានបន្ទុកផ្ទុយគ្នាប្រទាញគ្នាទៅវិញទៅមក
-
សមាសធាតុអ៊ីយ៉ុងផ្សំឡើងពីអីយ៉ុងវិជ្ជមាននិងអវិជ្ជមាន។អីយ៉ុងដែលមានបន្ទុកផ្ទុយគ្នាប្រ ទាញគ្នាទៅវិញទៅមកបង្កើតបានជាកម្លាំងអ៊ីយ៉ុង (កម្លាំងអេឡិចត្រូស្តាទិច)។
-
អីយ៉ុងដែលមានទំហំតូចចូលផ្សំគ្នាបង្កើតជាសមាសធាតុមានចំណុចរំពុះខ្ពស់ជាង អីយ៉ុងដែលមានទំហំធំ។
ឧទា. `NaCl` មានចំណុចរំពុះខ្ពស់ជាង `KCl` ។
-
សមាសធាតុបង្កពីអីយ៉ុងដែលមានបន្ទុកធំមានចំណុចរំពុះខ្ពស់ជាងសមាសធាតុបង្កពីអីយ៉ុងដែលមានបន្ទុកតូច។
ឧទា. `CaCl` មានចំណុចរំពុះខ្ពស់ជាង `NaCl` ។
៣. កម្លាំងអន្តរម៉ូលេគុល
-
កម្លាំងប្រទាញគ្នាទៅវិញទៅមករវាងម៉ូលេគុលនិងម៉ូលេគុលហៅថា កម្លាំងអន្តរម៉ូលេគុល ។
-
កម្លាំងនេះអាចជាកម្លាំងឌីប៉ូល-ឌីប៉ូល និងកម្លាំងរបាយឡុនដុន ។
-
កម្លាំងទាំងពីរនេះអាចកើតមាននៅពេលវានៅជិតគ្នា។កម្លាំងនេះខ្សោយកាលណាម៉ូលេគុលនៅឆ្ងាពីគ្នា។ខ្លាំង ឬមានសីតុណ្ហភាពជិតតម្លៃសូន្យដាច់ខាត `(0 K = - 273 °C)` ។
-
ម៉ូលេគុលដែលមានចំណុចរំពុះខ្ពស់ជាង មានកម្លាំងអន្តរម៉ូលេគុលខ្លាំងជាង។
៤. កម្លាំងរបាយឡុនដុន
កម្លាំងរបាយឡុនដុនគឺ ជាកម្លាំងប្រទាញរវាងម៉ូលេគុល និងម៉ូលេគុលដែលមិនប៉ូល ។ ម៉ូលេគុលដែលមានម៉ាស់កាន់តែធំ ឬមានអេឡិចត្រុងកាន់តែច្រើន នោះមានកម្លាំង ប្រទាញរវាងម៉ូលេគុល និងម៉ូលេគុលកាន់តែខ្លាំង។ កម្លាំងប្រទាញកាន់តែខ្លាំង ចំណុចរលាយ ឬចំណុចរំពុះកាន់តែខ្ពស់។
ឧទា. `C_3H_8` មានចំណុចរំពុះខ្ពស់ជាង `CH_4`។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ កម្លាំងរបាយឡុនដុន មានលក្ខណៈខ្សោយជាងគេក្នុងចំណោមកម្លាំងអន្តរម៉ូលេគុលទាំងអស់។ ដូចនេះ ជាទូទៅគេពិចារណាទៅលើកម្លាំងអន្តរកម្មមួយនេះតែក្នុងករណីម៉ូលេគុល មិនប៉ូលប៉ុណ្ណោះ។
៥. កម្លាំងឌីប៉ូល-ឌីប៉ូល
-
ម៉ូលេគុលឌីប៉ូលជាម៉ូលេគុលដែលអាតូមក្នុងម៉ូលេគុលមានអេឡិចត្រូអវិជ្ជមានខុសគ្នា។
-
កម្លាំងឌីប៉ូល-ឌីប៉ូល កើតឡើងរវាងប៉ូលវិជ្ជមាននៃម៉ូលេគុលមួយ ជាមួយប៉ូលអវិជ្ជមានន ម៉ូលេគុលមួយទៀត ។
-
កាលណាម៉ូលេគុលកាន់តែប៉ូល កម្លាំងឌីប៉ូល-ឌីប៉ូលកាន់តែខ្លាំង ។
-
កាលណាកម្លាំងឌីប៉ូល-ឌីប៉ូលកាន់តែខ្លាំង នោះចំណុចរលាយនិងចំណុច រំពុះនៃសមាសធាតុ នោះកាន់តែខ្ពស់។
-
កម្លាំងឌីប៉ូល-ឌីប៉ូល ធំជាងកម្លាំងរបាយឡុនដុន។ គេអាចហៅ កម្លាំងរបាយឡុនដុន ថាជាកម្លាំង ឌីប៉ូលអន្ទង។
៦. សម្ព័ន្ធអ៊ីដ្រូសែន
ជាកម្លាំងអន្តរម៉ូលេគុលកើតឡើងរវាងអាតូមអ៊ីដ្រូសែនក្នុងម៉ូលេគុលមួយ ជាមួយអាតូម មួយ ក្នុងម៉ូលេគុលមួយផ្សេងទៀតដែលមានកម្រិតអេឡិចត្រូអវិជ្ជមានធំ(មានធាតុ `N, O, `និង `F`)។ កម្លាំង អន្តរកម្មនេះ សរសេរជា៖ `A-H…B` ឬ `A-H…A`(`A`និងអាចជា `N, O, `ឬ `F`)។
លំហាត់គំរូ
ចូរកំណត់កម្លាំងអន្តរម៉ូលេគុលនិងសម្ព័ន្ធអ៊ីដ្រូសែ នៃគូក្នុងសមាសធាតុខាងក្រោម៖
ក) `HBr` និង `H_2S` ខ) `Cl_2` និង `CBr_4` គ) `NH_3`និង `H_2 0`
ចម្លើយ
ក) `HBr` និង `H_2S` ជាម៉ូលេគុលប៉ូល។ ដូចនេះ កម្លាំងរវាងម៉ូលេគុលទាំងពីរជាកម្លាំង ឌីប៉ូល-ឌីប៉ូលហើយវាក៏មានកម្លាំងឡុនដុនផងដែរ។
ខ) `Cl_2` និង `CBr_4`ជាម៉ូលេគុលមិនប៉ូល។ ដូចនេះ កម្លាំងរវាងម៉ូលេគុលទាំងពីរជា កម្លាំងឡុនដុនតែមួយគត់។
គ) `NH_3`និង `H_2 0` ជាម៉ូលេគុលប៉ូល។ ដូចនេះ កម្លាំងរវាងម៉ូលេគុលទាំងពីរជាកម្លាំង ឌីប៉ូល-ឌីប៉ូល។ ហើយវាក៏មានសម្ព័ន្ធអុីដ្រុសែនផងដែរ។
ជំពូកទី៣ អាស៊ីត-បាស
មេរៀនទី១ ទ្រឹស្តីអាស៊ីត-បាស
១. លក្ខណៈអាសុីត បាស
១.១. អាស៊ីត
អាស៊ីត គឺជាសមាសធាតុទាំងឡាយណា ដែលមានលក្ខណៈដូចជា៖ មានរសជាតិ ជូរ កាត់ ឬស៊ី និងមាន pH < 7 ។ អាស៊ីតជាអេឡិចត្រូលីត និងអាចប្រែព៌ណអង្គធាតុចង្អុល ពណ៍។ អាស៊ីតមានប្រតិកម្ម ជាមួយបាសឲ្យ ផលជាអំបិលនិងទឹក ។
ឧទា. `HCl + NaOH → NaCl + H_2O`
អុីដ្រូអាស៊ីត ជាអាស៊ីតដែលផ្សំដោយ `H` និងធាតុមួយផ្សេងទៀតដែលមានកម្រិត អេឡិច ត្រអវិជ្ជមានខ្លាំង។
ឧទា. `HF` (អាស៊ីតភ្លុយអរីឌ្រិច) `HCl` (អាស៊ីតក្លរីឌ្រិច) `H_2S` (អាស៊ីតស៊ុលភីឌ្រិច)។
អុកស៊ីអាស៊ីត ជាអាស៊ីតដែលមានធាតុផ្សំ អុីដ្រូសែន `(H)` អុកស៊ីសែន `(O)` និងធាតុ ទី៣ដែល ភាគច្រើនជាអលោហៈ ។
ឧទា. `HNO`, អាស៊ីតនីឌ្រិច `H_2SO_4` អាស៊ីតស៊ុលផួរិច។
អាស៊ីតបំបែកជាអុីយ៉ុងអុីដ្រូញ៉ូម (H_2O^+ក្នុងទឹក)
-
`HCl (g) + H_2O (l) → Cl^- (aq) + H_3 0^+(aq)`
-
`HF (g) + H_2O (l) → F^- (aq) + H_3 0^+ (aq)`
អាស៊ីត ជាសារធាតុគីមីសំខាន់ណាស់ក្នុងមន្ទីរពិសោធន៍ និងក្នុងឧស្សាហកម្ម ដូចជា៖
-
អាស៊ីតស៊ុលផួរិច `H_2 SO_4`: ប្រើក្នុងឧស្សហកម្មផលិតលោហៈ ប្រេង ក្រដាស ល័ក្ខ សាប៊ូ...
-
អាស៊ីតនីទ្រិច `HNO_4` : ប្រើក្នុងឧស្សហកម្មផលិតប្លាស្ទិច ល័ក្ខ ឱសថ ជីគីមី គ្រឿងផ្ទុះ...
-
អាស៊ីតផូស្វរិច `H_3PSO_4` : ប្រើក្នុងឧស្សហកម្មផលិតជីគីមី ចំណីសត្វ សាប៊ូ
-
អាស៊ីតក្លរីឌ្រិច `HCl` : ក្នុងក្រពះ បន្សុទ្ធលោហៈ ភ្នាក់ងារសម្អាត ផលិតធាតុគីមី...
-
អាស៊ីតអាសេទិច `CH_3COOH` : ប្រើក្នុងឧស្សហកម្មផលិតប្លាស្ទិច ទឹកខ្មេះ អាហារ...
លំហាត់គំរូ
-
ក- ចូរសរសេរសមីការតាងប្រតិកម្មរវាងអាស៊ីត `H_2 SO_4` និង `H_3PSO_4` ជាមួយ `Ca(OH)`_2` ។
-
ខ- គេមានសមាសធាតុអាស៊ីតបន្តបន្ទាប់នេះ `H_3PSO_4`, `HClO_4 `, `HBr` និង `HI`។ ចូរកំណត់ អាស៊ីតទាំងនេះជាអុីដ្រូអាស៊ីត និងអុកស៊ីអាស៊ីតព្រមទាំងសរសេរសមីការអាស៊ីត `HBr` និង `HI` បំបែកជាអុីយ៉ុង អុីដ្រូញ៉ូម `(H_3O^+ )`ក្នុងទឹក ។
ចម្លើយ
-
ក- សរសេសមីការតាងប្រតិកម្ម
` H_2 SO_4 (aq)+ Ca(OH)_4 (aq) → CaSO_4 (aq) + H_2O (l)`
`2H_3 PO_4(aq) +3Ca(OH)_2 (aq) → Ca_3 (PO_4)_2 (aq) + 3H_2O(l)`
-
ខ- អុីដ្រូអាស៊ីតមាន `HBr` និង `HI`
អុកស៊ីអាស៊ីតមាន `H_2 P0`, និង `HCl0`, សមីការបំបែកដោយទឹកនអាស៊ីត
`HBr (g) + H_2O (l) → Br^- (aq) + H_3O^+ (aq)`
`HI (g) + H_2O (l) → I^- (aq) + H_3O^+ (aq)`
១.២. បាស
បាស គឺជាសមាសធាតុដែលមានលក្ខណៈដូចជា រសជាតិល្វីង កាត់ ឬស៊ី និងមាន pH>7 ។ បាសជា អេឡិចត្រូលីត និងអាចប្រែពណ៍អង្គធាតុចង្អុលពណ៍។ បាសមាន ប្រតិកម្មជាមួយអាស៊ីតឲ្យ ផលជាអំបិល និងទឹក ។
`KOH + HNO_3 → KNO_3 + H_2O`
បាសបំបែកជាអុីយ៉ុងអុីដ្រូកស៊ីត `(OH^-)` ក្នុងទឹក
`NaOH(s) → Na^+ (aq) + OH^ ̄ (aq)`
`NH_2 (g) + H_2O (l) → NH_4^+ (aq) + OH^- (aq)`
បាស ជាសារធាតុគីមីសំខាន់ក្នុងមន្ទីរពិសោធន៍ និងក្នុងឧស្សាហកម្ម ដូចជា៖
-
សូដ្យូមអុីដ្រូកស៊ីត ` (NaOH)` ត្រូវបានប្រើសម្រាប់ផលិតសាប៊ូ ក្រដាស និងសំយោគសារធាតុសរសៃដែលជារ៉ាយ៉ុង (rayon)។
-
កាល់ស្យូមអុីដ្រូកស៊ីត `(Ca(OH)_2)`ត្រូវបានប្រើសម្រាប់ផលិតម្មសៅនៃសារធាតុបន្ស។
លំហាត់គំរូ
ចូរសរសេរសមីការតាងប្រតិកម្មរវាងអាស៊ីត `KOH` និង`Ca(OH)_2 `ជាមួយ `H_2SO_4` ។
ចម្លើយ
-
`2KOH(aq) + H_2SO_2(aq) → K2SO_4(aq) + 2H_2O (l)`
-
`Ca(OH)_2(aq) + H_2SO_2(aq) → CaSO_2(aq) + 2H_2O (1)`
២. អាស៊ីត-បាសតាមអារ៉ញ៉ូស
-
អាស៊ីត ជាសមាសធាតុគីមីដែលបង្កើតអ៊ីយ៉ុងអ៊ីដ្រូសែន `(H^+) `ក្នុងសូលុយស្យុងទឹក ។
ឧទា. `HCl (g) → H^+(aq) + Cl^- (aq)`
-
បាស ជាសមាសធាតុគីមីដែលបង្កើតអុីយ៉ុងអុីដ្រូកស៊ីត`( OH^-)`ក្នុងសូលុយស្យុងទឹក ។
ឧទា. `NaOH(s) → Na^+ (aq) + OH^- (aq)`
-
សូលុយស្យុងអាស៊ីត ជាអេឡិចត្រូលីតដែលមានអុីយ៉ុង `H^+` ច្រើនជាងអុីយ៉ុង `OH^-` ។ ក្នុងសូលុយស្យុងទឹកអីយ៉ុង`H^+`(ឬប្រូតុង)ចងសម្ព័ន្ធជាមួយម៉ូលេគុលទឹកបង្កើតជាអុីយ៉ុង`H_3O^+` ។
`H^+(aq) +H_2O (l) →H_2 O^+ (aq)`
ដូច្នេះ អុីយ៉ុងកម្មរបស់អាស៊ីតក្នុងទឹកគេអាចសរសេរ៖
`HCl(g) + H_2O(l) → Cl^- (aq) + H_2O^+ (aq)`
`HNO_3 (1) + H_2O(l) → NO_3^-(aq) + H_3O^+ (aq)`
-
សូលុយស្យុងបាស ជាអេឡិចត្រូលីតដែលមានអុីយ៉ុង `OH^-` ច្រើនជាងអុីយ៉ុង `H_3O^+`។
ឧទា. `NaOH(s) → Na^+ (aq) + OH^- (aq)`
`NH_3 (g) +H_4O (l) ⇌ NH_4^+ (aq) + 0H^- (aq)`
លំហាត់គំរូ
ចូរជ្រើសរើសសមាសធាតុខាងក្រោមនេះ `NH_3 , H_3 SO_4 , HCl, NaOH` និង `HNO_3` ជាអាស៊ីត និងបាសអារ៉ញ៉ូស។
ចម្លើយ
អាស៊ីតអារ៉ញ៉ូស៖ `H_3 SO_4 ,HNO_3 , `និង`HCl`
បាសអារ៉ញ៉ូស៖ `NH_3` និង `NaOH`
៣. អាស៊ីត-បាសតាមប្រុងស្ទែត-ឡូរី
អាស៊ីត គឺជាប្រភេទគីមីទាំងឡាយណាដែលបោះបង់ប្រូតុង `(H^+)` ។
`HCl (g) + NH_3(g) → NH_4^+ (aq) + Cl^-(aq)`
`HCl` ជាអាស៊ីត ព្រោះវាបោះបង់ប្រូតុងឱ្យ `NH_3។`
បាស គឺជាប្រភេទគីមីទាំងឡាយណាដែលទទួលយកប្រូតុង ។
`NH_3 (g) + H_2O (l) → NH_4^+(aq) + OH_4^- (aq)`
`NH_3` ជាបាស ព្រោះវាទទួលប្រូតុងពី `H_20` ។
លំហាត់គំរូ
ចូរកំណត់ប្រភេទគីមីទាំងនេះ `NH_3, HCl, NH_4^+, HBr, NaOH` និង `H_2SO_4,` ជាអាស៊ីត ឬបាសប្រុងស្នៀត-ឡូរី។
ចម្លើយ
អាស៊ីតប្រុងស្ពត-ឡូរី `HCl, HBr, NH_4^+ `និង `H_2SO_4`
បាសប្រុងណ្តែត-ឡូរី `NH_4, NaOH`
៤. អាស៊ីត-បាសតាមឡឺវីស
អាស៊ីត គឺជាប្រភេទគីមីទាំងឡាយណាដែលទទួលទ្វេតាអេឡិចត្រុង ដើម្បីបង្កើតសម្ព័ន្ធធកូវ៉ាឡង់ ។
បាស គឺជាប្រភេទគីមីទាំងឡាយណាដែលឲ្យទ្វេតាអេឡិចត្រុង ដើម្បីបង្កើតសម្ព័ន្ធកូវ៉ាឡង់ ។
ឧទាហរណ៍ ៖ `H^+ (aq) + NH_3(aq) → NH_4^+ (aq)`
៥. ម៉ូណូឬទិច និងប៉ូលីឬទិចអាស៊ីត
ម៉ូណូបទិចអាស៊ីត ជាអាស៊ីតដែលឲ្យប្រូតុងតែមួយក្នុងមួយម៉ូលេគុល ។
`HCl (aq) + H_2 O (l) → Cl^- (aq) + H_3O^+ (aq)`
` HNO_3 (aq) + H_2O (l) → NO_3^- (aq) + H_3O^+ (aq)`
ឌីប្រូទិចអាស៊ីត ជាអាស៊ីតដែលឲ្យប្រូតុងពីរក្នុងមួយម៉ូលេគុល ។
`2. H_2SO_4 (aq) + H_2O (l) → H_2SO_4^- (aq) + H_3O^+ (aq)`
`HSO_4^- (aq) + H_2O (l) → SO_3^(2-) (aq) + H_3O^+ (aq)`
ទ្រីប្រូទិចអាស៊ីត អាស៊ីតដែលឲ្យប្រូតុងបីក្នុងមួយម៉ូលេគុល ។
`2. H_3PO_4(aq) + H_2O (l) → H_2PO_4^- (aq) + H_3O^+ (aq)`
`H_2PO_4^- (aq) + H_2O (l) → HPO_4^(2-) (aq) + H_3O^+( aq)`
`HPO_4^(2-)(aq) + H_2O (l) → HPO_4^(3-) (aq) + H_3O^+ (aq)`
ក កម្លាំងអាសុីត និងបាស
ក. កម្លាំងអាសុីត
អាស៊ីតខ្លាំង ជាអាស៊ីតដែលបំបែកជាអុីយ៉ុងអុីដ្រូញ៉ូម `(H_2O^+)` មិនសព្វក្នុងទឹក ។
`ឧទា. HCl (ag) + H_2O (l) → Cl^- (aq) + H_2O^+ (aq)`
` HNO_3(ag) + H_2O (l) → NO_3^- (aq) +H_3O^+ (aq)`
` HClO_4(ag)+ H_2O (l) → ClO_4^- (aq) + H_3O^+ (aq)`
` H_2SO_4(aq) + 2H_2O (l) → SO_4^(2-) (aq) + 2H_2O^+ (aq)`
អាសុីតខ្សោយ ជាអាសុីតដែលបំបែកជាអុីដ្រូញ៉ួម `(H_3O^+)`មិនសព្វក្នុងទឹក។
`HF(ag) + H_2O(I ) ⇆ F^- (ag) + H_3O^+ (ag)`
`HCN(ag) + H_2O(I) ⇆ CN^- (ag) + H_3O^+ (ag)`
`CH_2COOH (ag) + H_3O (I) ⇆ CH_3COO^- (ag) H_3O^+ (ag)`
ខ. កម្លាំងបាស
បាសខ្លាំង ជាបាសដែលបំបែកជាអ៊ីយ៉ុងអ៊ីដ្រូងស៊ីត `(OH^-) `សព្វក្នុងទឹក ។
`KOH (s) to K^+ (ag) + OH^- (ag)`
`NaOH (s) to Na^+ (ag) + OH^- (ag)`
បាសខ្សោយ ជាបាសដែលបំបែកជាអ៊ីយ៉ុងអ៊ីដ្រូកស៊ីត `(OH)` មិនសព្វក្នុងទឹក ។
`NH_3(g) + H_2O (I) ⇆ NH_4^+ (ag) + OH^- (ag)`
`C_6H_5NH_2 (ag) + H_2O (I) ⇆ C_6H_5NH_3^+ (ag) + OH^- ( ag) `
`CH_3COO^- (ag) + H_2O (I) ⇆ CH_3COOH(ag)+ OH^- (ag) `
លំហាត់គំរូ
ចូរចាត់ថ្នាក់ប្រភេទគីមីបន្តបន្ទាប់នេះ `HCl, NaOH, NH_3 ,HC2H3O2 , HNO_3 , C_6H_5NH_2 , NaC_2H_5O_2` និង `HClO_4`, ជាអាស៊ីតខ្លាំង អាស៊ីតខ្សោយ បាសខ្លាំង និងបាសខ្សោយ។
ចម្លើយ
អាស៊ីតខ្លាំង: `HCl, HNO_3 , HClO_4`
អាស៊ីតខ្លាំងខ្សោយ : `HC_2H_3O_2`
បាសខ្សោយខ្លាំង : `NaOH`
បាសខ្សោយ: `HNO_3C_6H_5NH_2`
មេរៀនទី២ ប្រតិកម្មអាស៊ីត និងបាស
១. អាស៊ីត-បាសឆ្លាស់
ក.អាស៊ីត
`HCOOH + H_2O ⇄ HCOO^- + H_3`
`CH_3COOH + H_2O ⇄ CH_3COO^- + H_3O^+`
`C_6H_5COOH + H_2O ⇄ C_6H_5COO^- + H_3O^+`
អាស៊ីតឆ្លាស់ បាសឆ្លាស់
ដូចនេះ បាសឆ្លាស់ គឺជាប្រភេទគីមីដែលនៅសល់ក្រោយពីអាស៊ីតប្រុងស្ទែត-ឡូរីបោះបង់ ប្រូតុង១ ។
ខ.បាស
`HCOO^- + H_2O ⇄ HCOOH + OH^- `
`CH_3COO- + H_2O ⇄ CH_3COOH + OH^- `
` C_6H_5COO^- + H_2O ⇄ C_6H_5COOH + OH^-`
២ អាស៊ីតឆ្លាស់
ដូចនេះ អាស៊ីតឆ្លាស់ គឺជាប្រភេទគីមីដែលកើតឡើងពេលដែលបាសប្រុងស្ទែត-ឡូរីចាប់ យកប្រតុង១។
លំហាត់គំរូ៖
ក. ចូរផ្តល់បាសឆ្លាស់របស់អាស៊ីតបន្តបន្ទាប់នេះ `CH_2ClCOOH , HIO_4, H_3PO_4 , NH_4^+ ,H_2S` ។
ខ. ចូរផ្តល់អាស៊ីតឆ្លាស់របស់បាសបន្តបន្ទាប់នេះ `HIO_4, , HSO,, NO, CH_3CH_2 C0O^- `/
ចម្លើយ
ក. បាសឆ្លាស់របស់អាស៊ីត `CH_2ClCOOH` គឺ `CH_2 ClCOO^- , HIO_4`, គឺ `IO_4^-, H_3PO_4 NH_4^+ `គឺ ` NH_4 S` គឺ `HS^-`
ខ. អាស៊ីតឆ្លាស់របស់បាស `NH_3` , គឺ `NH_4^+ , HSO_4^-` , គឺ `H_3SO_4NO_2^- `គឺ `HNO_2^-` និង `CH_3CH_2COO^-` គឺ `CH_3CH_2COOH`
២. គូអាស៊ីត-បាស
គូអាស៊ីត-បាស គឺជាគូនៃប្រភេទគីមីឆ្លាស់គ្នាដែលប្តូរប្រូតុងគ្នាទៅមក។ គូអាស៊ីត-បាសគេសរសេរ អាស៊ីត/បាស។
ឧទា. `NH_3 (aq) + HF (aq) ⇄ NH_4 ^+ (aq) + F^- (aq)`
គេបានគូអាស៊ីត-បាស ២ គូ គឺ `NH4^+` / ` NH_3`និង `HF` / `F`
លំហាត់គំរូ
ចូរកំណត់គូអាស៊ីតបាសនៃប្រតិកម្មនីមួយៗខាងក្រោមនេះ៖
a) `CH_3ClCOO^- + HCN ⇄ CH_3ClCOOH + CN^- `
b) `HClO + CH_3NH_2 ⇄ CH_3NH_3^+ + ClO^-`
c) `CH_3CH_2COO^- + H_2O ⇄ CH_3CH_2COOH + OH^-`
ចម្លើយ
a) គូអាស៊ីត-បាស ២ គូ គឺ `CH_3CHCOOH ` / `CH3COOH ` និង `HCN` / `CN^-`
b) គូអាស៊ីត-បាស ២ គូ គឺ `HClO` / ` ClO^-` និង `CH_3NH_3^+ `/ `CH_3NH_2`
c) គូអាស៊ីត-បាស ២ គូ គឺ `CH_3CH_2COOH` / `CH_3CH_2COO^-` និង `H_2O `/ `OH^-`
៣. ប្រតិកម្មអាស៊ីត-បាស
- អាស៊ីតខ្លាំង បាសខ្លាំង៖ `HCl (aq) + NaOH (aq) → NaCl (aq) + H_2O (I)` ល្បាយក្រោយប្រតិកម្មជាសូលុយស្យុងណឺត។
- អាស៊ីតខ្លាំង បាសខ្សោយ៖ `HCl(aq) + CH_3COONa(aq) → NaCl (aq) +CH_3COOH (aq)` ល្បាយក្រោយប្រតិកម្មជាសូលុយស្យុងអាស៊ីតខ្សោយ។
- អាស៊ីតខ្សោយ បាសខ្លាំង៖ `CH_3COOH (aq) + NaOH(aq) → CH_2COONa(aq) + H_2O (I) `ល្បាយក្រោយប្រតិកម្មជាសូលុយស្យុងបាសខ្សោយ។ ចំណាំ៖ ប្រតិកម្មទាំងបីប្រភេទខាងលើជាប្រតិកម្មសព្វ។
មេរៀនទី៣ សូលុយស្យុងទឹក និង `pH`
១. ស្វ័យម៉ីយ៉ុងកម្ម ឬអូតូឬតូលីសនទឹក
-
ម៉ូលេគុលទឹកមួយបោះបង់ប្រូតុងឲ្យទឹកមួយទៀត ហៅថា ស្វ័យអីយ៉ុងកម្មនៃទឹក ឬ អូតូប្រូតូលីសនៃទឹក។
`H_2O (l) + H_2O (l) ⇆ H_2O^+ (aq) + OH^- (aq)`
នៅសីតុណ្ហភាព `25°C` ទឹកសុទ្ធមាន ` pH =7` និងមានកំហាប់ `[ H_2O^+] = [ 0H^- ] = 10^(-7)mol.L^(-7)`
-
ផលគុណរវាងកំហាប់អុីយ៉ុង `H_3O^+` និង `OH^-` ហៅថាផលគុណអុីយ៉ុងនៃទឹក `(Ke` ឬ `Kw)`។
`[H_3O^+] times [ OH^-] = Ke `ផលគុណនេះមានតម្លៃថេរជានិច្ច (ជាទំហំគ្មានខ្នាត ប្រែប្រួលតាមសីតុណ្ហភាព) ។
នៅសីតុណ្ហភាព 25°C ទឹកសុទ្ធមាន ` Ke = [ H_3O^+ ] times [ OH^- ]` = 10^(-14)
-
មជ្ឈដ្ឋានសូលុយស្យុងមានបីគឺ
`[ H_3O^+ ] = [ OH^- ]` ជាសូលុយស្យុងណឺត `( pH = 7)`
`[ H_3O^+ ] > [ OH^- ]` ជាសូលុយស្យុងអាស៊ីត `( pH < 7)`
`[ H_3O^+ ] < [ OH^- ]` ជាសូលុយស្យុងបាស `( pH> 7)`
តម្លៃ Ke របស់ទឹកប្រែប្រួលតាមសីតុណ្ហភាព
| សីតុ `(°C )` | 0 | 10 | 20 | 25 | 30 | 40 | 50 | 100 |
| ` K_e(10^(-14)) ` | 0.114 | 0.293 | 0.681 | 0.1008 | 1.471 | 2.916 | 5.476 | 51.3 |
២. មាត្រដ្ឋាន `pH`
និយមន័យ `pH` ៖
`pH` នៃសូលុយស្យុងរាវ ជាទំហំផ្ទុយនឹងឡូការីតគោលដប់នៃកំហាប់អុីយ៉ុងអុីដ្រូញ៉ូម `[ H_3O^+ ]` របស់សូលុយស្យុងនោះ ។
`pH = - Log [ H_3O^+] ↔ [ H_3O^++ ] = 10^(-pH)`
`pO`H នៃសូលុយស្យុងរាវ ជាទំហំផ្ទុយនឹងឡូការីតគោលដប់នៃកំហាប់អុីយ៉ុងអុីដ្រូកស៊ីត `[OH^-]` របស់សូលុយស្យុងនោះ ។
`pOH = -log [ OH^- ] \Leftrightarrow [ OH- ] = 10-pOH`
នៅសីតុណ្ហភាព 25°C ទឹកសុទ្ធមាន `K_w= 10^(-14) pK_w = - logK_w = - log 10^(-14)=14
pH + pOH = 14`
សំគាល់ សូលុយស្យុងផាតនៅគ្រប់សីតុណ្ហភាពមាន `[ H_3O^+ ] = [ 0H^- ]`
រង្វាស់ pH
- កំណត់ `pH` ដោយប្រើក្រដាស `pH` ឬប្រើឧបករណ៍ `pH` ម៉ែត្រ ។
លំហាត់គំរូ
១. ចូរកំណត់ pH នៃអូតូប្រូតូលីសរបស់ទឹកនៅសីតុណ្ហភាព 30°C
២. សូលុយស្យុងមួយមាន pH =7.52 ។ គណនា
ក. កំហាប់អុីយ៉ុងអុីដ្រូញ៉ូម
ខ. កំហាប់អុីយ៉ុងអុីដ្រូកស៊ីត
គ. តើវាជាសូលុយស្យុងអាស៊ីត ឬ សូលុយស្យុងបាស?